Türkiye Dünya bor ihtiyacının yüzde 59’luk kısmını tek başına karşılayacak kadar bor madeni rezervine sahiptir. Geleceğin enerji kaynağı olarak adlandırılan bor madeni ülkemizde ve dünyada sanayi, nükleer santraller, yakıt ve daha birçok alanda kullanılmaktadır. Bu kadar önemli bir kaynağın büyük oranda Türkiye’de bulunması hepimizin aklında bor madeni ile ilgili soru işaretleri oluşmasına sebep oluyor. Yazımızı okumaya devam ederek aklınızdaki soruların cevaplarına ulaşabilirsiniz.
Bor Madeni Nedir?
Bor madeni, periyodik tabloda B sembolü ile gösterilmektedir. Ametal ile Yarı metal arası bir iletkenliğe sahip olan bor madeninin atom numarası 5, atom ağırlığı ise 10,81’dir. Periyodik cetvelin 3A grubunun ilk elementidir. En kararlı izotopları 10B ve 11B olan bor elementi, 8B, 10B, 11B, 12B, 13B izotoplarından oluşmaktadır. 10B izotopu çok fazla şekilde termal nötron bulundurmasından dolayı nükleer sanayide aktif şekilde kullanılır ve Türkiye’de 10B izotopu sıklıkla bulunur.
Bor elementinin metal ve ametaller ile yaptığı bileşiklerde birbirinden farklı özellikler oluşturur. Bu durum bor elementinin olduğu bileşiklerin pek çok alanda kullanılmasının en büyük nedenlerinden biridir. Bor, bileşiklerde metal olmayan bileşikler gibi davranır, fakat saf bor iletken özelliktedir. Kristalize bor görünüş açısından elmasa benze ve neredeyse elmas kadar serttir.
Bor ilk kez saf element olarak, 1808 yılında Fransız kimyager J.L. Gay-Lussac ve Baron L.J. Thenard ile İngiliz kimyager H. Davy tarafından elde edilmiştir.
Bor Özellikleri
Bor, geleceğin ve günümüzün en önemli elementleri arasında bulunuyor. Birçok farklı özelliği ile çoğu endüstride sıklıkla kullanılmaktadır. Bor özellikle enerji kaynağı olarak kullanabilme özelliği sayesinde öne çıkmasının yanı sıra hala pek çok alanda hammadde olarak kullanılmaktadır. Bor elementinin başlıca özellikleri şunlardır;
- Safir kristal olarak bor yarı iletken olma özelliğini taşır
- Düşük sıcaklıklarda yarı iletken hale gelirken Yüksek sıcaklıklarda ise metal gibi elektrik iletir.
- Yer kabuğu ağırlığının yaklaşık olarak % 0.001’ini meydana getirir.
- Çeliğin sertliğini arttırma özelliğine sahiptir.
Bor Nerelerde Bulunur?
Dünya’daki önemli bor yatakları sırasıyla Türkiye, ABD, Rusya ve Güney Amerika’da bulunmaktadır. Ülkemizde bor yatakları oldukça yaygın şekilde bulunmaktadır. Türkiye’deki bilinen ve önemli bor yatakları Batı Anadolu’da; Eskişehir-Kırka, Kütahya-Emet, Bursa-Kestelek ve Balıkesir-Bigadiç’te bulunmaktadır. Türkiye dünya sıralamasında yüzde 79’luk oran ile lider durumdadır.
Ülkemizin bor rezervlerinin geliştirilmesi için Bigadiç Master Projesi (BİGMAP) projesi bulunmaktadır. Bu proje kapsamında 2018 yılında toplam 79.150 metre sondaj yapılmıştır.
Bor Nerelerde Kullanılır?
Bor madeninin başlıca kullanıldığı alanlar;
Tarım: Bor son yıllarda tarım alanında yaygın olarak kullanılmaya başlanmıştır. Bor minerali bitki örtüsünün gelişmesi için kullanılmaktadır. Bor, değişken ölçülerde birçok bitkinin ana besin kaynağıdır.
Savunma sanayi: Bor Karbür bileşiği sert bir yapıda olduğundan dolayı tank ve zırhlı araçların zırhında ve zırhlı yeleklerde kullanılmaktadır. Elmastan sonra bilinen en sert malzemelere arasındadır.
Temizleme ve beyazlatma sanayi: Bor, sabun ve deterjanlarda kullanılmaktadır. Mikrop öldürücü ve su yumuşatıcı özelliği nedeniyle temizlik malzemelerine % 10 oranında boraks dekahidrat, beyazlatıcı etkisini artırmak için toz deterjanlara % 10-20 oranında sodyum perborat katılmaktadır.
Nükleer uygulamalar: Atom reaktörlerinde borlu çelikler, bor karbürler ve titan bor alaşımları kullanılır. Paslanmaz borlu çelikler nötron absorbanı olarak kullanılmaktadır. Neredeyse her bir bor atomu bir nötron absorbe eder.
Cam sanayi: Şişe camı, pencere camı sanayilerinde ender halde olmak üzere bor kullanılmaktadır. Özel camlarda borik asit vazgeçilemeyen bir unsurdur ve doğal haliyle de kullanılabilmektedir. Çok özel durumlarda potasyum pentaborat ve bor oksitler tercih edilebilir.
